337- توقيف يا اجتهاد در ترتيب آيات‏

قرآن كريم در يك نگاه كلى، آيات الهى را به دو گونه اساسى تقسيم مى‏كند: زبانى (شفاهى) و غير زبانى (طبيعى)" وحى كه شكل برجسته ارتباط زبانى ميان خدا و انسان است تنها جزيى از يك دسته نمودهاى كلى است كه مجموع آنها در ذيل مفهوم وسيع‏تر ارتباط خدا، انسان واقع مى‏شوند[1]" و" از اين جهت كه ادراكى و تصورى(Concentual) است دقيق‏تر از نوع ديگر است (زيرا) اراده الهى را به صورتى انفصالى و شمرده شمرده نمايش مى‏دهد[2]".

اكنون آنچه در اينجا مطرح است، بحثى است كه در ميان دانشمندان علوم قرآنى بر سر چگونگى پيوند يافتن آيات و حياتى در گرفته است كه آيا چينش فعلى آنها، محصول عمل و ديدگاه صحابه است يا در كار تنظيمشان تنها دستى از وحى و توقيف، نقش آفرين بوده و غيرى در آن دخالتى نداشته است؟

در پاسخ به اين پرسش- كه از طرفى با مبحث عدم تحريف قرآن در ارتباط است- نخست به كيفيت نزول سور نظرى مى‏افكنيم، سپس دلايل خود را مبنى بر توقيفى بودن ترتيب آيات، متذكر مى‏شويم. آنگاه به تحليل و تفسير معانى آياتى خواهيم نشست كه در ارتباط با موضوع چگونگى ترتيب آيات، جلوه‏اى روشن دارند.

بطور كلى از دو نظرگاه مى‏توان نظم آيات را مورد بررسى قرار داد:

1- نظم كلمات قرآنى در قالب آيات.

2- نظم آيات در ضمن سوره‏ها.

به عقيده تمامى فرقه‏هاى اسلامى، نظم گرفتن الفاظ و كلمات در عبارات قرآنى قطعا بر طبق وحى آسمانى صورت گرفته و هيچ دستى از بشر اندك دخل و تصرفى در آن نداشته است. در اين مسئله بحثى نيست اما مطلب اساسى چگونگى چينش آيات در قالب سوره‏هاست كه عنوان بحث فعلى را نيز به خود اختصاص داده است.[3]