308- آفرينش انسان در قرآن‏

براى بررسى سازگارى يا تعارض آيات قرآن با نظريه تكامل و نظريات انديشمندان اسلامى دراين‏باره، بايد در ابتدا چگونگى آفرينش انسان را از ديدگاه قرآن بررسى كنيم. در آيات فراوانى به خلقت انسان از ابعاد مختلف پرداخته شده كه در اين بحث تنها آياتى را كه به منشأ پيدايش انسان اشاره دارند، مورد توجه قرار مى‏دهيم.[1] اين آيات از جهتى به چهار دسته تقسيم مى‏شوند:

1. آياتى كه به آفرينش انسان از خاك يا گل و مانند آن اشاره مى‏كنند كه خود به دو دسته تقسيم مى‏شوند: دسته اول آياتى كه به حضرت آدم عليه السلام اختصاص دارد؛ مانند:

إِنَّ مَثَلَ عِيسى‏ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ خَلَقَهُ مِنْ تُرابٍ.[2]

دسته دوم آياتى كه ظاهراً تنها به ايشان اختصاص ندارد، بلكه بر ساير انسان‏ها نيز قابل اطلاق است؛ مانند:

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ.[3]

هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرابٍ.[4]

وَ لَقَدْ خَلَقْنَا اْلإِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ.[5]

اين‏گونه آيات در قرآن فراوان است. منشأ خلقت انسان در اين آيات، زمين (ارض)،[6] خاك (تراب)،[7] گِل (طين)،[8] گل سياه بدبوى عمل‏آمده (حمأمسنون)،[9] گل چسبنده (طين لازب)[10] و گل خشك‏شده (صلصال)[11] معرفى شده است.

با اين حال هيچ‏گونه تعارض يا تنافى در اين آيات وجود ندارد و اختلاف آنها مانند اين است كه مثلًا شخصى در واقعه‏اى با شخص ديگرى آشنا شده و او را در موارد متعدد به شكل‏ های  مختلف معرفى كند؛ مثلًا بگويد «با انسانى آشنا شدم» يا در جايى ديگر بگويد:

«با انسان وارسته و انديشمندى آشنا شدم» و نيز اوصافى ديگر كه اينها هيچ تعارضى با هم ندارند.[12] بنابر اين ارض و تراب به همان خاك مطلق اشاره دارند، اما وقتى با آب آميخته شد،به آن طين مى‏ گويند. وقتى گل مدتى بماند و مانند لجنْ بدبو شود، به آن «حمأ» گويند و هنگامى كه آن را به اندازه‏ اى مالش دهند كه زبرى آن از ميان برود و صيقل يابد، بدان «مسنون» گفته شود و همين گِل صيقل‏ يافته از اين جهت كه چسبناك است، آن را «طين لازب» مى ‏خوانند. اين گلِ به‏ عمل‏ آمده وقتى بماند و خشك شود، «صلصال» ناميده مى ‏شود.